MariaGrech Ganado

Ippubblikat Ribcage mad-dar tal-pubblikazzjoni alternattiva Minima fl-2003, u hekk għamlet id-debutt tagħha bl-Ingliż, imma l-pubblikazzjonijiet paralleli Fil-Ħofra Bejn Spallejha u Cracked Canvas (it-tnejn fl-2005) forsi huma l-aktar li jixhdu l-bilingwiżmu kbir u mħarreġ tagħha. Grech Ganado sikwit qalet, “L-Ingliż għandu vokabularju akbar, imma l-Malti hu aktar rikk – id-double entendre qiegħda fina.”

Ma nistgħux ma nikkummentawx fuq il-kontribut ta’ Grech Ganado fejn tidħol l-ugwaljanza bejn is-sessi fix-xena letterarja. Barra milli hija awtriċi femminili prominenti f’xena li għad għandha maġġoranza ta’ rappreżentazzjoni maskili minkejja l-iżviluppi fis-snin riċenti, hija wkoll magħrufa bħala l-ewwel lekċerer mara full-time fl-Università ta’ Malta. Kienet tgħallem fid-Dipartiment tal-Ingliż mill-1968 sal-1972 wara li studjat l-Ingliż fl-universitajiet ta’ Malta, ta’ Cambridge u ta’ Heidelberg.

Din ma kinitx l-unika darba li Grech Ganado naqqxet isimha fl-istorja, peress li xogħolha laħaq udjenzi barranin billi ġie tradott għall-Franċiż, għat-Taljan, għall-Ġermaniż, għall-Grieg, għall-Ispanjol, għat-Tork, għall-Għarbi, għal-Litwan, għall-Finlandiż, għaċ-Ċek, għall-Katalan, għall-Islovakk, għall-Ungeriż, għall-Olandiż u għall-Armen. Grech Ganado kienet essenzjali wkoll għar-relazzjoni kontinwa u fejjieda bejn Literature Across Frontiers (LAF) u l-għaqda volontarja letterarja Inizjamed. Din ir-relazzjoni kellha sehem biex il-Festival Mediterranju tal-Letteratura ta’ Malta sar dak li hu llum: appuntament annwali prestiġġjuż fil-kalendarju kulturali Malti, imsaħħaħ b’għażla eklettika ta’ mistednin lokali u internazzjonali.

U bl-antoloġija tagħha Framed (Merlin Publishers, 2018), Grech Ganado kkonvinċiet lil waħda mill-aktar djar tal-pubblikazzjoni prominenti f’Malta biex toħroġ ġabra tal-poeżiji għall-ewwel darba fl-istorja twila tagħha, u b’hekk għamlet preċedent siewi għal ġeneru li ma kienx jitqies li jħalli profitt.

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb ifformalizza l-istatus ta’ Grech Ganado bħala waħda mill-poeti ewlenin f’Malta darba wara oħra. Wara li rebħet il-premju ewlieni tal-Kunsill għall-ġabriet tagħha Iżda Mhux Biss, Cracked Canvas u Taħt il-Kpiepel t’Għajnejja (Klabb Kotba Maltin), fl-2015 hija ngħatat il-Premju għall-Kontribut Siewi fil-Letteratura mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb għas-sehem konsiderevoli tagħha fil-letteratura Maltija u fis-settur tal-ktieb. Grech Ganado ħadet ukoll il-Midalja għall-Qadi tar-Repubblika ta’ Malta fis-sena 2000.