Mhux faċli tafda xogħlok ma’ xi ħadd. Biex nafda, ngħid għalija, irrid inkun ċerta li l-persuna li se taqrani hija persuna li nafha sew, li naf li dak li se tgħidli se jkun utli. Jaf jien nafda wisq. F’Castillo fdajt ħafna. Qabel ma ħareġ il-ktieb kont ġa tajtu lil ħafna nies. Illum inħares lura u ngħid, ma kellix għalfejn nagħtih lil daqstant nies. Naħseb li ma terġax tkun din li nperreċ xogħli ma’ numru kbir ta’ nies qabel ma jkun stampat. L-importanti li tifhem min vera qed jgħidlek affarijiet utli.

basta dak li jgħidu, jgħin lix-xogħol jitjieb.

X’għoġobni jew x’dejjaqni mhix importanti wisq. Dawn opinjonijiet li jaf ma jkollhomx wisq bażi. X’jaħdem u x’ma jaħdimx jinteressani iktar. Għaliex dik taħdem u dik le, tant l-aħjar. Billi tgħidli din ma taħdimx u ma turinix kif u għaliex, ma jgħoddx. Jekk tieqaf mal-din-ma-taħdimx, ifisser li din hija opinjoni tiegħek. U din mhix biżżejjed. Jew ħa ngħid hekk, irid ikun hemm raġunijiet maħsuba u li jagħmlu sens biex naċċettaha.

X’aktarx erba’, ħames qarrejja li jaraw affarijiet editorjali differenti biżżejjed.

Jaf id-deċiżjonijiet li ġieli ħadt ma kinux tajbin lanqas. Paċenzja. Dik problema tiegħi.

Wieħed minn dawn il-qarrejja, fil-każ tiegħi, ikun dejjem il-pubblikatur. Il-pubblikatur tiegħi huwa wkoll l-editur tiegħi. Mhux normali din li jkollok pubblikatur-editur. Ħafna drabi l-pubblikatur ma jagħmilx ix-xogħol ta’ editur imma fil-każ tad-dar ta’ pubblikazzjoni tiegħi, hekk isir. U nħossni xxurtjata. F’dawn l-20 sena bnejt relazzjoni mal-pubblikatur tiegħi li hija importanti kemm għalija bħala kittieba kif ukoll għalih bħala pubblikatur. Almenu jien hekk naħseb. Niddiskuti x’jaħdem u x’ma jaħdimx u għaliex. Niddiskuti l-karattri, il-plott, il-mod kif qed jinkiteb ir-rumanz, jew in-novella … jaf ma naqblux dejjem, imma dejjem jirnexxielna niftiehmu. U dejjem għall-ġid tat-test. U jaf xi drabi jkollok iċċedi, verissimu. Ġieli trid iċċedi ħafna wkoll … imma nafdah. Għaliex nafdah? Għax l-ewwel u qabel kollox, qarrej. U bil-qari biss tista’ tibda tifforma l-intwizzjoni għal x’jaħdem u x’ma jaħdimx. U editur tajjeb għandu intwizzjoni tajba. Allura, iva, nafdah.

Idealment kull dar ta’ pubblikazzjoni jkollha l-edituri tagħha. U jekk dan ma jkunx possibbli, mela allura jridu jkunu l-kittieba li jagħrfu jagħżlu l-edituri tagħhom. Wieħed jew waħda biss jaf mhux biżżejjed. Imma lanqas hemm bżonn għoxrin. L-importanti li min se jeditja jkun qarrej. U ma jridux ikunu qarrejja waqfu fil-klassiċi. Imma qarrejja li qed jaqraw x’qed jinkiteb illum. Qarrejja li jaqraw kollox, minn poeżija sa rumanzi u novelli, minn komiks sa saġġi, jekk jista’ jkun.

Qarrejja li fuq kollox, kapaċi jpoġġu t-test li għandhom f’idhom fil-kuntest tal-letteratura Maltija u anki f’kuntest globali.

Bloggata ta' Clare Azzopardi

Mhux faċli tafda | Clare Azzopardi

Hemm lok għall-wirt fil-futur?

Hemm lok għall-wirt fil-futur? | Karsten Xuereb

Il-multilingwiżmu, il-kitba b'lingwi differenti

Il-multilingwiżmu, il-kitba b'lingwi differenti | Elizabeth Grech

Ikteb. Ikun xi jkun. Biż-żmien, b’ħafna qari u ħafna kitba, ikollok sens aħjar tal-kitba tiegħek. Ixxomm fejn sejra l-kitba u tħoss jekk hix maqtugħa għal ġeneru jew ieħor. Jew forsi toħloq il-ġeneru tiegħek stess.

Il-ġeneru huwa importanti daqskemm mhuwiex importanti.

Immaġina. Għandek ktieb tal-_______________ f’idejk. U għal ftit ħin insejt x’ħadlek u x’tajtu. Kemm fittixt u kemm tektikt. L-importanti li għandek ktieb (?) U li taf x’ġeneru hu (?)

Fil-11 ta’ April, fil-11 ta’ filgħodu kont bilqiegħda f’kamra, l-Iżlanda, nistenna s-sessjoni “Final Draft” ma’ Taiye Selasi tibda. Tkellimna dwar it-trasferiment tal-ġeneru, kif ngħaddu minn ġeneru għal ieħor. Fis-snin li segwew tajt workshops marbuta ma’ “Riħ Isfel” ta’ Pierre Mejlak. Kif minn rumanz sar teledramm. U din hija proposta. Dak li tikteb bħala ġeneru ma jfissirx li ma jistax isir ġeneru ieħor.


Terġa’, uħud mill-isbaħ kotba li qrajt f’dawn l-aħħar snin mhumiex ġeneru jew ieħor. Huma ħafna ġeneri f’daqqa. Huma l-ġeneru tagħhom infushom. Ħu mill-kitbiet ta’ Maggie Nelson jew il-kitba ta’ Han Kang jew Anne Carson.

Illum żgur m’għadniex nistennew xi ħamiema tinżel tispirana jew xi bozza tas-sittin tixgħel fuq ngħasna. Illum (nittama li) niddeċiedu li rridu niktbu u niktbu. U jista’ jkun li l-għażla tkun iktar deliberata minn hekk. Tista’ tiddeċiedi li tikteb esej għax ftit li xejn insibu esejs tajbin bil-Malti. Jew rumanz għaż-żgħażagħ. Għax minkejja li l-għażla dejjem tikter, xorta waħda għad għandna nuqqas. U ma fiha xejn ħażin li tidentifika lakuna u timmira li tikteb għaliha. Anzi.

Inti tagħżel il-ġeneru jew viċiversa?

Min jaf? Naf biss li hemm ċerti temi li qatt ma ktibthom f’poeżija u oħrajn li qatt ma ktibthom f’rumanz. U minkejja li l-ħin kollu nidħaq u ndaħħaq, ftit li xejn ktibt stejjer umoristiċi, ħlief għat-tfal. Imma huwa minnu li hemm ċerti temi li f’moħħok taħsibhom għal ġeneru partikolari. Jien, tal-inqas, hekk nagħmel (hekk jiġrili?) Ma jfissirx li ċerti temi ma jimmanifestawx ruħhom f’ġeneri differenti. Biex nagħti eżempju, ktibt rumanz dwar l-anoressija imma ma ktibtx poeżija. Imma kemm-il ġeneru jmiss mal-anoressija? “Mess”, id-dramm ta’ Caroline Horton; “To the Bone” u “My Skinny Sister”, films; “The Hunger Artist” ta’ Franz Kafka, storja qasira. U kitbiet oħra kemm trid, anke bil-Malti.

Ta’ età żgħira tibda tikteb minn kollox. Jiena bdejt nikteb ta’ tlettax, taqbiliet, sejħilhom li trid. Imbagħad fil-postsekondarja bdejt nieħu l-kitba b’aktar serjetà u bdejt nikteb minn kollox. Drammi, poeżiji, rumanz. Imma l-poeżiji bqajt niktibhom dejjem. Dejjem ittikawni. Ideali li tikteb dawn il-ġeneri kollha? Hemm diversi awturi li jagħmluha. U jiktbu lirika u drammi, rumanzi u poeżiji. Imma forsi mhux kulħadd maqtugħ għal kull ġeneru. Trid tipprova biex tkun taf! Trid tikteb ħafna u tarmi ħafna (anzi tarmi xejn, għax idea jew ħsieb ta’ darba, tista’ terġa’ tużah u tibqa’ tużah).

Imbagħad tiddeċiedi li tpoġġi u tikteb. U forsi tibda tikteb (u kultant aktar ma tiktibx milli tikteb). Imma x’se tikteb? Rumanz, novella, esej, dramm, saġġ, memoir …? U jekk tiddeċiedi li tikteb poeżija, se tikteb limerikk, ħajku, litanija, sunett …? U jekk rumanz, se jkun tad-daħq, tal-biża’, tal-imħabba, ta’ avventura … jew ta’ kollha f’daqqa … jew ta’ xejn (din dewqa ta’ x’jgħaddi minn moħħ l-awturi … merħba!) Frankament, jekk trid tikteb, idealment tikteb xi ħaġa. Ovvja, veru, imma mhux daqstant ovvja lanqas. Xi drabi, taqbad tikteb u tara l-ideat fejn jeħduk u xi drabi tiddeċiedi li trid tikteb, ejja ngħidu, poeżija. Jiġifieri m’hemmx direzzjoni waħda li tista’ tieħu. Basta tieħu xi tip ta’ direzzjoni.

Irid ikollok storja, xi ħaġa x’tgħid, qilla, ħerqa, xrara, dubju, spunt, suspett …

Bejn ġeneru u ġeneru, x'hemm?

Bejn ġeneru u ġeneru, x’hemm? | Leanne Ellul

Il-gost tal-qari għat-tfal

Il-gost tal-qari għat-tfal | Elizabeth Grech

It-traduzzjoni tal-poeżija

It-traduzzjoni tal-poeżija | Elizabeth Grech

Jien inħobb niġbor l-ewwel reazzjonijiet tal-qarrejja pjuttost kmieni. Ħafna drabi x-xogħol ikun għadu maħmuġ u mhux irfinut imma nkun irrid nara jekk il-mod kif qed norkestra kollox, idoqqx ma’ żewġ jew tliet qarrejja kritiċi.

L-ewwel ħaġa li nkun irrid niddiskuti hija l-istruttura. Pereżempju, fil-każ ta’ kull flgħaxija kif mal-għabex tnin u tmut saħħet il-jum it-tqassim tal-poeżiji f’erba’ “kotba” ġie tard fl-iżvilupp tal-ktieb. Mill-ewwel reazzjonijiet li kont ġbart deherli li qafas ta’ erba’ kotba kien isaħħaħ il-ġabra sħiħa. U hekk għamilt.

F’dan l-istadju bikri, il-mistoqsija ewlenija tiegħi tkun dwar il-potenzjal tax-xogħol. Fejn tista’ tmur dil-kitba fix-xbihat, narrattivi, ritmi u dinamiċi oħra li qed jissawru fiha? Mill-qarrejja nkun nixtieq nisma’ fejn u kif jistgħu jinħolqu rabtiet u livelli ta’ tifsir li fl-ewwel abbozzi ma nkunx għadni xammejt. F’każijiet ta’ xogħol iktar kollaborattiv bħal f’

, inkun irrid nara wkoll li qed jirrappreżenta s-suġġett b’mod xieraq u korrett u li la qed inħalli dettalji kruċjali barra u lanqas qed inħarref.

Mill-qarrejja nkun irrid nisma’ x’għoġobhom u x’darrashom ukoll. Jekk sabu reżonanza ma’ xi ħaġa irrid inkun naf għalfejn. L-istess jekk xi ħaġa stunatilhom. Din ħelwa jew din interessanti ma jgħidulix kif nista’ ntejjeb xogħli.

Meta qed indur il-kitba ta’ ħaddieħor b’għajn kritika nħares l-ewwel u qabel kollox lejn kemm ix-xogħol huwa magħqud u koerenti. Infittex il-bilanċ u l-varjetà fil-burdati, ritmi, tonijiet u fl-iżvilupp tan-narrattiva. Infittex ukoll dak l-element ewlieni li qed jgħaqqad kollox taħtu, il-preokkupazzjoni jew in-narrattiva ewlenija li forsi ttini ċavetta għal-loġika interna tal-kitba.

Meta nfittex koerenza fit-test ma nfittixx biss koerenza fil-vuċijiet jew fir-reġistru. Anzi, infittixha qabel xejn fl-istruttura, f’kif inhuma orkestrati x-xbihat u kif inhuma msensla l-mikronarrattivi, jekk jista’ jkun fuq livell ta’ frażi frażi anke jekk b’xogħolijiet itwal normalment il-kummenti jkunu fuq bażi ta’ paragrafi jew saħansitra kapitli. Għalija, xogħol eklettiku u frammentat jista’ jkun samm, sinjur u effettiv daqs, jew iktar minn, kitba b’narrattiva lineari u vuċijiet konsistenti. Il-mistoqsija tiegħi, bħala editur, normalment tkun dwar x’qed titlob mill-qarrej. Jekk qed titlob ftit wisq jew ftit iżżejjed taħbil il-moħħ allura t-test jispiċċa jew ċatt jew pretensjuż. Xogħol sempliċi żżejjed isir monotonu. L-istess jekk ix-xogħol ikun mimli xbihat vagi u mistiċi ... il-baħħ tal-baħħijiet forsi huwa kunċett filosofiku li jimmerita ċerta kontemplazzjoni imma bħala xbieha letterarja hija pjuttost xotta. Jekk kliem bħal dak jintuża purament għall-valur armoniku tiegħu allura dak diskors ieħor u problematiku xort’oħra.

Bħala editur ġieli naqa’ fit-tentazzjoni li nżarma u nindaħal iżżejjed. Kultant nistaqsi jekk sekwenza t’avvenimenti tistax tiżvolġi b’mod ieħor u nipproponi taqlib fl-istruttura u kultant nissuġġerixxi frażijiet alternattivi. Il-kitba għalija hija sagra biss jekk hija dinamika. Ma niħux gost naħdem ma’ kittieba li jieħdu għalihom malajr. Nieħu gost naħdem fejn nista’ noħloq djalogu kostruttiv li jisfida l-abbozz eżistenti u l-kapaċitajiet tal-kittieb/a, mhux kummentarju li jbierek il-manuskritt kif inhu mgħoddi lili. Meta neditja l-obbligu lejn is-sengħa tal-kittieb/a tiġi qabel il-kunsiderazzjonijiet lejn il-qarrej u lejn is-suq. Nisfida l-kittieb biex juri ħilietu, jikber fis-sengħa u jkun jista’ joħloq esperjenzi letterarji tassew trasformattivi, forsi maġiċi.

Noti dwar reazzjonijiet kritiċi lil u m'għand kittieb

Mhux faċli tafda | Clare Azzopardi

Aqra l-bloggata

Hemm lok għall-wirt fil-futur? | Karsten Xuereb

Aqra l-bloggata

Il-multilingwiżmu, il-kitba b'lingwi differenti | Elizabeth Grech

Aqra l-bloggata

Bejn ġeneru u ġeneru, x’hemm? | Leanne Ellul

Aqra l-bloggata

Il-gost tal-qari għat-tfal | Elizabeth Grech

Aqra l-bloggata

It-traduzzjoni tal-poeżija | Elizabeth Grech

Aqra l-bloggata

Noti dwar reazzjonijiet kritiċi lil u m'għand kittieb | Glen Calleja

Aqra l-bloggata

Kuntatti

Bl-appoġġ ta'

Privacy Preference Center

Manage Consent Preferences by Category

Essential

Analytics

Mhux faċli tafda | Clare Azzopardi

Aqra l-bloggata

Hemm lok għall-wirt fil-futur? | Karsten Xuereb

Aqra l-bloggata

Il-multilingwiżmu, il-kitba b'lingwi differenti | Elizabeth Grech

Aqra l-bloggata

Bejn ġeneru u ġeneru, x’hemm? | Leanne Ellul

Aqra l-bloggata

Il-gost tal-qari għat-tfal | Elizabeth Grech

Aqra l-bloggata

It-traduzzjoni tal-poeżija | Elizabeth Grech

Aqra l-bloggata

Noti dwar reazzjonijiet kritiċi lil u m'għand kittieb | Glen Calleja

Aqra l-bloggata

Kuntatti

Bl-appoġġ ta'